Geschiedenis van het Groene Kruis, afdeling Lekkerkerk
In 1902 werd op initiatief van een aantal plaatselijke ondernemers in Lekkerkerk een afdeling van de provinciale vereniging van het Groene Kruis opgericht.
Het allereerste bestuur bestond uit D. Luijten: directeur van N.V. Bouwmaterialen v/h M. Luijten, A.J. de Mooij: notaris in Lekkerkerk, H.I. Okker: hoofd van de openbare lagere school in het buurtschap Schuwacht, L. van Limborgh: directeur van de scheepswerf Van Limborgh, T. van Duijvendijk: directeur scheepswerf Van Duijvendijk, J. den Boon: sigarenfabrikant en vader van de latere voorzitter huisarts J. den Boon, H. Schenk Hzn: onderwijzer aan de openbare lagere school op het dorp, H. Fijn: directeur van het post- en telegraafkantoor en J.J. van Heel: rijksontvanger van het belastingkantoor in Lekkerkerk.
Het allereerste bestuur bestond uit D. Luijten: directeur van N.V. Bouwmaterialen v/h M. Luijten, A.J. de Mooij: notaris in Lekkerkerk, H.I. Okker: hoofd van de openbare lagere school in het buurtschap Schuwacht, L. van Limborgh: directeur van de scheepswerf Van Limborgh, T. van Duijvendijk: directeur scheepswerf Van Duijvendijk, J. den Boon: sigarenfabrikant en vader van de latere voorzitter huisarts J. den Boon, H. Schenk Hzn: onderwijzer aan de openbare lagere school op het dorp, H. Fijn: directeur van het post- en telegraafkantoor en J.J. van Heel: rijksontvanger van het belastingkantoor in Lekkerkerk.
Na de eerste ledenvergadering werd het bestuur uitgebreid met drie dames: mevrouw A.J. van Langeraad- de Wilde: predikantsvrouw, mejuffrouw H.M. Kersbergen en mevrouw S. Okke- Pieper. Als adviserend leden maakten de huisartsen D.A. Vonck en J. van Dijk, evenals vroedvrouw mevrouw M. van der Wouden- Bakker deel uit van het bestuur.
Op 7 april 1902 werden de statuten van de vereniging bij koninklijk besluit goedgekeurd waarmee de vereniging erkend werd. Het koninklijk besluit is bewaard gebleven, maar de oprichtingsstatuten niet. Volgens de statuten uit 1912 bestond het bestuur uit 12 leden, vermeerderd met de in Lekkerkerk praktiserende huisartsen en vroedvrouwen, voor zover die zich daartoe bereid verklaarden. Leden konden zowel mannen als vrouwen zijn vanaf 18 jaar die zelf hun contributie bepaalden met een minimum van 1 gulden per jaar. Ook kon men donateur worden voor minstens 5 gulden per jaar. Aan het einde van het eerste verenigingsjaar telde het Groene Kruis 307 leden, 4 donateurs en 1 donatrice.
De ontvangsten aan contributie en donaties bedroegen ƒ838,75.
Leden die pas lid werden als zij hulp nodig hadden betaalden de eerste tijd een verhoogde contributie. De eerstvolgende contributieverhoging vond pas plaats in 1931 (2 gulden per jaar). Dat bleef zo tot de volgende verhoging in 1946 (5 gulden per jaar). Tien jaar later betaalde men een gulden meer. Daarna werd de contributie regelmatig aangepast tot 40 gulden in 1990. De contributies werden geïnd door bodes. In januari 1974 ging men over tot automatische contributie-inning.
Het doel van de vereniging
Volgens de statuten van 1912 werden de doelstellingen van de vereniging als volgt omschreven:
- Het nemen en ondersteunen van maatregelen ter voorkoming van ziekten, het verlenen van hulp bij het verplegen van zieken en het helpen bevorderen der algemene gezondheidsbelangen;
- Het uitoefenen van geregeld deskundig en profylactisch toezicht (toezicht ter voorkoming van ziekten in woningen van on- en minvermogende tuberculoselijders, het nemen en bevorderen van maatregelen die dienstig kunnen zijn om de om de verspreiding van tuberculose in het huisgezin en werkplaatsen tegen te gaan;
- Het verspreiden van populaire geschriften, het houden van populaire voordrachten en het op andere geschikte wijze bevorderen van de algemene kennis en bestrijding van ziekten, waaronder tuberculose;
- Het bevorderen van een doeltreffende geneeskundige behandeling van on- en minvermogenden, waaronder tuberculoselijders.
De middelen om dit doel te bereiken
- Het ondersteunen van het overheidsbeleid t.a.v. de algemene gezondheidsbelangen en het aanschaffen en beschikbaarstellen van materiaal voor ziekenverpleging;
- Het opleiden en aanstellen van ziekenverplegers, verpleegsters en desinfecteurs;
- Het opsporen en opheffen van al wat ziekte doet ontstaan en het geven van goede raad en het verlenen van bijstand bij besmettelijke ziekten en bij gewone ziektegevallen;
- Het uitzenden naar gezondheidskolonies, vooral met het oog op kindertuberculose en Scrofulose (klierziekte).
Het doel en middelen waren opgesteld door de provinciale vereniging. In de praktijk werd er wel eens anders over bepaalde onderwerpen gedacht. In de gemeentegids van 1983/1984 van de gemeente Lekkerkerk werd het doel van de vereniging krachtig weergegeven: wijkverpleging, voorlichting met betrekking tot gezondheidszorg, uitlenen van materialen, enz.
Koninklijke goedkeuring
Huisvesting van het Groene Kruis
In het begin richtte zich het werk van het Groene Kruis in eerste instantie vooral op het verstrekken van hulpmiddelen. Het magazijn hiervoor was ondergebracht in de kerktoren bij de gevangeniscel. De eerste magazijnmeester, meester Schenk, woonde tegenover de toren aan de Lange Stoep 7.
De eerste artikelen die werden aangeschaft waren:
2 croupketels à ƒ 3,20
2 inhalatietoestellen à ƒ 1,50
4 irrigatoren à ƒ 1,00
3 mannenurinaals à ƒ 0,35
3 vrouwenurinaals à ƒ 0,35
5 stukken bedstof à ƒ 0,90
4 ondersteken à ƒ 2,50
10 ijszakken à ƒ 0,70
4 windkussens à ƒ 4,50
2 elastieken kousen à ƒ 15,00
4 buikgordels à ƒ 5,00
4 zogpompen à ƒ 0,65
6 ledikanten en 2 ziekenstoelen à ƒ 80,00
2 indische stoelen à ƒ 20,00
Deze aanschaf kostte de vereniging ƒ 207,60
Omdat de financiële positie van de vereniging in de beginjaren verre van rooskleurig waren schonk voorzitter Luijten een bedrag van ƒ 500,00.
Omdat de opslag in de kerktoren verre van ideaal was werd omgezien naar een betere ruimte. Voorzitter D. Luijten kocht de woning van wijlen weduwe Tom, Schoolweg 5 aan.
Omdat zijn overleden vrouw wel eens had aangegeven iets nuttigs voor de mensheid te kunnen doen schonk hij de woning aan het Groene Kruis. Het bestuur besloot toen om een gedenksteen ter gelegenheid van deze gift aan te brengen. De heer Luijten bedong dat hij zelf voor de tekst mocht kiezen.
Het gebouw bleef tot 1931 in gebruik bij het Groene Kruis. In der loop der jaren bleek door het uitbreiden van allerlei medische voorzieningen de woning te klein en werd omgekeken naar een grotere ruimte. Het eerste gebouw van het Groene Kruis wordt nog steeds bewoond en is nog herkenbaar aan het groene kruis aan de gevel.
Na een moeizame voorbereiding werd naar ontwerp van architect G. van der Voet werd de boerderij van A.A. Smit, Voorstraat 184 verbouwd tot een wijkgebouw met twee woningen: één voor de beheerdersfamilie Oskam en één voor de wijkzuster Kramer. Het vergaderlokaal kon ook dienstdoen als consultatiebureau voor zuigelingen. Behalve magazijnruimten was er o.a. ook een zonnekamer met twee hoogtezonnen. Dit alles betekende een uitbreiding van het Kruiswerk. In het bijgebouw was er ook ruimte voor een ziekenauto. Die is er overigens nooit gekomen.
Het zou tot 1938 duren voordat Lekkerkerk een eigen ambulance kreeg. In dat jaar schafte garagehouder Piet Nobel een grote Amerikaanse personenauto aan, een Packerd, en liet die ombouwen tot ziekenwagen. Hannes Nobel werd algauw de vaste chauffeur.
Het nieuwe Groene Kruisgebouw werd op 7 januari 1931 officieel geopend en is tot 1963 in gebruik geweest. Het werd in afwachting van een nieuw Groene Kruisgebouw in 1961 aangekocht door de gemeente, die het in 1964 weer verkocht. Het gebouw staat er nog steeds en is als zodanig ook nog herkenbaar.
Omdat de oude boerderij tekenen van verval ging vertonen werd in 1956 een bouwcommissie ingesteld om te komen tot een nieuw wijkgebouw. De commissie bestond uit de heren J.A. Boon, P.S. Verwaal en de huisartsen J. den Boon en J.K. Hoogenboezem.
Nieuwbouw was verder ook noodzakelijk omdat in het gebouw geen ruimte was om een tweede wijkverpleegster te laten wonen. Bovendien lag het in een bestaand uitbreidingsplan waardoor het te zijner tijd zou moeten verdwijnen. Wat ook meespeelde was dat er voor nieuwbouw een mogelijkheid was om subsidie te krijgen bij de Stichting Herstel Zuid-West Nederland. Die beheerde geld, geschonken door het buitenland bij de watersnoodramp van 1953. Voor doeleinden die ten goede kwamen aan de gehele bevolking was er geld beschikbaar. Voor het nieuw te bouwen wijkgebouw kwam uit dit fonds ƒ 20.000,00 beschikbaar, maar dan moest de bouw wel voor 1 maart 1961 beginnen.
Het architectenbureau ir. R. Visser te Schoonhoven maakte de bouwtekeningen voor het nieuwe gebouw dat gebouwd zou worden aan de Poolmanweg. In januari 1961 was men zover dat de bouwvergunning aangevraagd kon worden. Er moest nog wel op toestemming van het Rijk worden gewacht. Toen dit in maart 1962 werd verleend volgde na een week de bouwvergunning. Om de financiering rond te krijgen kreeg de bevolking het verzoek om via een renteloze lening bij te dragen aan de bouwkosten. Dit bracht ƒ 60.000,00 op.
Een gehouden bazaar leverde een bedrag van bijna ƒ 10.000,00 op. Het oude wijkgebouw kon men aan de gemeente verkopen voor ƒ 30.000,00. De totale stichtingskosten bedroegen ƒ 228.000,00 waarvoor de gemeente een lening van ƒ 100.000,00 verstrekte.
Bij de aanbesteding op uitnodiging was aannemer Stam uit Kinderdijk de laagste met een bedrag van ƒ 150.400,00. Later wilde hij zich terugtrekken omdat hij erachter kwam dat hij een aantal posten was vergeten. Na dreiging met een proces hierover werd men het eens om de aannemingssom met ƒ 5000,00 te verhogen.
Uiteindelijk werd op 11 september 1962 de eerste steen gelegd door zuster Kramer, die van 1924 tot 1946 wijkverpleegster was in Lekkerkerk. Naast de voordeur werd tijdens de bouw ter herinnering aan deze gebeurtenis een gedenksteen aangebracht.
Het gebouw werd op 15 oktober 1963 officieel geopend door de Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, mr. J. Klaassesz. Daarbij onthulde hij het keramisch tegeltableau aan de gevel dat het werk van het Groene kruis en de verpleging voorstelt. Het is naar ontwerp van Cor van dam vervaardigd door de Porceleijne Fles te Delft.
Gedurende drie dagen was het gebouw voor de bevolking te bezichtigen. Iedereen was vol lof over het fraaie gebouw met drie dienstwoningen voor de beheerdersfamilie Broer en de beide wijkverpleegsters. In 1967 kwamen er nog drie prefab garages bij het gebouw. Na het opgaan van het Groene Kruis in de Stichting Vierstroom verkocht deze stichting alle plaatselijke gebouwen, behalve dit gebouw in Lekkerkerk. In een ledenvergadering van het Groene Kruis op 29 mei 1979 werd besloten dat het gebouw overgedragen werd aan de op te richtte Stichting Kruiswerk Lekkerkerk, om ervoor te zorgen dat het gebouw in Lekkerkerk behouden zou blijven voor instellingen en organisaties op het gebied van zorg in de ruimste zin van het woord. Zo werden bijvoorbeeld schenkingen gedaan aan de EHBO, de bibliotheek en de Senioren biljartvereniging Ons Genoegen.
Op dit moment wordt de begane grond verhuurd aan de Historische vereniging Lekkerkerk door de tijd en Zorginstelling Gemiva. De twee voormalige zusterswoningen zijn na een grondige renovatie opnieuw verhuurd.
Bronnen
Honderd jaar kruiswerk in Lekkerkerk; Stichting Kruiswerk Lekkerkerk
Voormalige gemeente Nederlek; Fotoarchief
Archief Historische vereniging Lekkkerkerk door de tijd
Meer weten
In ’t Kruisgebouw, de oudheidkamer van de Historische vereniging Lekkerkerk door de tijd, aan de Poolmanweg zijn veel spullen en foto’s over Lekkerkerk aanwezig, zoals o.a. een vitrine met gebruiksvoorwerpen van het voormalige Groene Kruis, de Lekboot en De Groote Boer.